Geleneksel Türk Evlerinde Giyotin Pencere
- Zerrin Avan
- 16 Eyl
- 4 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 7 gün önce
Geleneksel Türk EVİ.
Yazan: Sanat Tarihçisi Zerrin Avan
Giriş
Geleneksel Türk evlerinde cephe düzeni, mekansal işlevsellik ve estetik bütünlüğün ayrılmaz bir parçası olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda özellikle 19. yüzyıldan itibaren görülen “giyotin pencere” uygulaması, Avrupa etkisinin Osmanlı-Türk konut mimarisine yansımasının önemli örneklerinden biridir. John Schofield, The London Surveys of Ralph Treswell (1987) adlı çalışmasında 1630’larda Londra’da bu tip pencerelerin kullanıldığını belirtir. James Stevens Curl, Dictionary of Architecture’da giyotin pencereyi İngiliz konut mimarisinin önemli buluşlarından biri olarak tanımlar. Çıkış noktası İngiltere, fakat adlandırma ve terminolojisi Fransa üzerinden dünyaya yayılmıştır.
18. yüzyıl sonlarından itibaren Batılılaşma dönemiyle birlikte Osmanlı mimarisine girmiştir. Özellikle 19. yüzyıl konutlarında (İstanbul, İzmir, taşra kasabaları) görülmeye başlanır. 19. yüzyıl başlarına kadar iki katlı olarak yapılmışlardır.
Üst tarafı sabit, alt tarafı ise açılır kapanır özelliktedir. (Kuban Doğan, Türk Hayatlı Evi, 1. Baskı, İstanbul, Ziraat Bankası, 1995, s. 122-124)
Giyotin Pencere
Sürme Pencereler
Pencere ölçüleri 1’e 2 oranında düzenlenmişlerdir. Geç dönemlerdeki Barok etkisine kadar kemerli pencere tasarımı görülmemektedir. Türk Evi’nde pencereler genellikle dikdörtgen çerçeveli ve ahşap çıtalarla oluşturulan kafeslerle yapılır. Kafesler, kepenkler, parmaklıklar, pencere söveleri başlıca cephe süslemeleridir.
Giyotin pencere, dikey doğrultuda yukarı-aşağı hareket eden iki kanattan oluşur. Bu sistemde alt kanat yukarıya, üst kanat aşağıya doğru kaydırılabilir; böylece hem mekanın doğal havalandırması kolaylaşır hem de iç mekan ile dış mekan arasında görsel bir bağ kurulur. Konuralp evlerinde genellikle üst kanat sabittir, alt kanat dikey açılarak hareket eder.
Avrupa’da 17. yüzyıldan itibaren İngiltere ve Fransa’da yaygınlaşan bu pencere tipi, özellikle şehir konutlarında yer tasarrufu sağlaması ve güvenlik açısından tercih edilmiştir[1].
Osmanlı konutlarında giyotin pencereler, genellikle çıkmalarda veya sokağa bakan cephelerde ikiz pencere düzeni ile birlikte kullanılmıştır. Bu yerleşim sayesinde hem yapı cephesinde simetri ve estetik sağlanmış, hem de iç mekânın ışık alması güçlendirilmiştir. Ayrıca, pencerelerin dikey hareketli kanat yapısı, dar sokak dokusu içinde dışarıya açılan kanatların kapladığı alanı ortadan kaldırarak işlevsel bir çözüm sunmuştur.
Dolayısıyla, giyotin pencereler yalnızca Batı kökenli bir teknik unsur değil, aynı zamanda geleneksel Türk evinin mahremiyet-gözetim dengesi ve iç-dış mekan ilişkisi içerisinde yeniden anlam kazanmış bir mimari öğe olarak değerlendirilmelidir.
Konuralp Geleneksel Türk Evlerinde Giyotin Pencereler
Konuralp’in Osmanlı döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına uzanan çok katmanlı mimarisi içinde ahşap konutlar, yerel yaşam kültürünün mekansal karşılıklarıdır. Bu evlerde cephe düzeninde en dikkat çekici unsurlardan biri, giyotin pencere tipolojisidir.
19 ve 20. yüzyıl başında, Batı etkisinin Osmanlı taşra konutlarına yansımasıyla birlikte Konuralp evlerinde de görülmeye başlayan giyotin pencereler, dar sokak dokusunun belirleyici bir çözümü olmuştur. Geleneksel kanatlı pencerelerin dışarı açıldığında sokak kullanımını zorlaştırması yerine, giyotin pencereler dikey hareket mekanizmasıyla yer tasarrufu sağlamıştır. Bu özellik, Konuralp gibi organik dokuya sahip Osmanlı kasabalarında işlevsel bir avantaj sunmuştur[2].
Bu düzenleme, hem yapıların estetik bütünlüğünü güçlendirmiş hem de mahremiyet ile gözetim dengesini sağlamıştır. Ev sakinleri, içeriden çevreyi izleyebilmiş, fakat dışarıdan bakıldığında iç mekanın doğrudan görünmesi engellenmiştir. Bu durum, geleneksel Türk evinin “içten dışa yönelimli” mekânsal karakteriyle örtüşmektedir[3].
Sonuç
Geleneksel Türk Evlerinde Giyotin pencere, kökeni Avrupa’ya dayanan ve 17. yüzyıldan itibaren İngiltere ve Fransa’da gelişen bir pencere tipolojisidir. Osmanlı coğrafyasında ise Batılılaşma ve modernleşme sürecinin bir yansıması olarak 18. yüzyılda geleneksel Türk evlerine eklemlenmiştir. Konuralp gibi taşra yerleşimlerinde giyotin pencerenin kullanımı, hem mekansal işlevsellik hem de estetik bütünlük açısından mimari kimliğe yeni bir katman eklemiştir. Bu nedenle, giyotin pencereler yalnızca Batı kökenli bir aktarım değil, aynı zamanda Osmanlı konut kültürünün çok katmanlı yapısı içinde yeniden yorumlanmış bir öğe olarak değerlendirilebilir.
Instagram Sosyal Medya İçeriği
📍Konuralp
Avlulu Geleneksel Türk Evi
Ahşap Konut Mimarisi
🏡 Hatipoğlu Konağı
👉 Restorasyonu tamamlanmış.
🏡 Geleneksel Türk Evlerinde Çıkma ve Giyotin Pencereler
👉 Geleneksel Türk evlerinde mimari düzen, “içten dışa” yönelimli bir fonksiyonellik taşır. Gelişim tipolojisinde, “Avlu” (hayat), göğe bakan ve ev halkının dışarıyla bağını kuran önemli mekandır. Konuralp’te örneklerini gördüğümüz gibi, özellikle 19. ve 20. yüzyılın ahşap konut mimarisinde, aile yaşamını korumaya özen gösteren bu evler dışa kapalıdır; ancak içeriden bakıldığında çevreyi izlemeye imkan verir.
👉 Bu bağlamda “çıkma”lar, hem mekana estetik bir zenginlik katar hem de işlevseldir. 🍃 Çıkma, geleneksel Türk evlerinde üst katların, alt kat cephe hattından taşarak sokağa doğru uzatılmasıyla oluşan mimari öğedir. 🌿 İç mekanla dış mekan ilişkisini sağlamak, bağını kurmak için kullanılmıştır. Çıkmalar çoğunlukla evin hanımı rahatlıkla etrafı seyredebilmesi, avluyu ve eve geleni görebilmesi düşüncesi ile yapılmıştır. Mahremiyet ve gözetim dengesi… 🍃Bir yönüyle günümüzdeki balkon işlevini de üstlenirler.
👉 Pencere düzeninde ise “giyotin” tip pencereler dikkat çekiyor. Giyotin pencere, dikey doğrultuda hareket eden kanatlara (iki kanat) sahip pencere tipidir. Yer tasarrufu sağlaması bakımından da kullanışlıdır. 👉 Avrupa’da 17. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmıştır. Özellikle İngiliz ve Fransız mimarisinde tercih edilmiştir.
“Kesme hareketini andıran mekanizması nedeniyle bu isimle anılmıştır.” GİYOTİN
🏡 Çıkmalarda da bu özellik korunmuş, ikiz pencere görünümü sağlanmış. Böylece hem yapının mimari bütünlüğü korunmakta, hem de iç mekandan dış mekana kurulan görsel ilişki ve iç ışık güçlenmekte.
🌳🍃🏡
Konuralp’ten selam olsun 👋😊
Konuralp, Düzce - Türkiye
Kaynaklar
Curl, James Stevens. A Dictionary of Architecture and Landscape Architecture. Oxford University Press, 2006.
Curl, James Stevens. A Dictionary of Architecture and Landscape Architecture. Oxford University Press, 2006.
Eldem, Sedad Hakkı. Türk Evi: Osmanlı Dönemi. İstanbul: TAÇ Vakfı Yayınları, 1984.
Yorumlar