Konuralp’in Tarihsel Gelişimi: 4. Yüzyılda Piskoposluk Statüsü ve Prusias ad Hypium’un Kimlik Dönüşümü
- Zerrin Avan
- 15 Tem
- 3 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 17 Eyl
Yazan: Zerrin Avan, Sanat Tarihçisi
4.yüzyıl
Prusias ad Hypium: Geç Antik Çağ’da Hristiyanlaşan Bir Kent
Bugünkü Konuralp yerleşiminin antik adı olan Prusias ad Hypium, MS 4. yüzyılda Hristiyanlığın Roma İmparatorluğu’nda resmen tanınmasının ardından episkopal (piskoposluk) merkez statüsüne kavuşmuştur. Bu süreç, MS 313 yılında yayımlanan Milano Fermanı ile Hristiyanlığın serbest bırakılması ve MS 325’te düzenlenen Birinci İznik Konsili ile piskoposluk sınırlarının tanımlanması bağlamında değerlendirilmelidir. Prusias ad Hypium, aynı zamanda MS 451 tarihli Khalkedon Konsili’nde de temsil edilmiş olup, bölgesel bir dini merkez olarak etkinlik göstermiştir. (1)
Kentin bu dönemde eklesiastik hiyerarşide üstlendiği rol, onu yalnızca yerel bir yerleşim olmaktan çıkararak, Nikomedia (İzmit) Metropolitliği’ne bağlı bir piskoposluk olarak daha geniş bir coğrafyada etkili kılmıştır. Bizans dönemine ait Notitiae Episcopatuum listelerinde Prusias adı yer almakta olup, kent zaman zaman “Hypios” ismiyle de anılmıştır. (2)
Stratejik Konum ve Savunma Mimarisi
Roma İmparatoru I. Theodosius’un (MS 379–395) ölümünden sonra imparatorluğun Doğu ve Batı olarak ayrılmasıyla, Prusias ad Hypium Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içinde kalmıştır. (3). Bu dönemde şehir, ticari, idari ve stratejik önemini korumaya devam etmiştir. Özellikle Konstantinopolis ile Anadolu’nun batı kıyıları arasındaki ulaşım ağında yer alması, kentin lojistik bir merkez hâline gelmesini sağlamıştır.
Coğrafi konumu itibarıyla nehir yollarına yakınlığı, Prusias ad Hypium’un tarım, zanaat ve ticaret üretimiyle bütünleşmiş bir kent karakteri kazanmasına katkı sunmuştur. Bu sayede iç bölgelerden elde edilen ürünlerin deniz yolu üzerinden dış pazarlara ulaştırılması mümkün olmuş, kent bir ekonomik dağıtım merkezi rolü üstlenmiştir.
Piskoposluk ve Hristiyan Mimari İzleri
4.yüzyıldan itibaren episkopal statü kazanan Prusias ad Hypium, bu süreçte kilise mimarisi bakımından da yeni bir yapılanmaya sahne olmuştur. Kentte, erken Bizans dönemine ait kilise kalıntılarının varlığı, burada gelişmiş bir dini yapılanmanın ve örgütlü bir Hristiyan cemaatin bulunduğunu göstermektedir. (4)
Prusias ad Hypium, yalnızca dini bir merkez değil, aynı zamanda çevresindeki kırsal ve kentsel yerleşimlere idari ve ruhani hizmet sağlayan bir merkez işlevi de görmüştür.
İstikrarsızlık ve Tahkimat Süreci
5 ve 6. yüzyıllarda Hun, Avar ve Slav kökenli kavimlerin Balkanlar üzerinden Anadolu’ya yönelik akınları, Prusias ad Hypium’u da etkilemiştir. Bu tehditlere karşı kent, sur sistemleri ve tahkimatlar ile güçlendirilmiş; bu yapılaşma Bizans kent savunma mimarisinin bir örneğini sunmuştur. Yaşanan saldırılara rağmen, kent kesintisiz yerleşim statüsünü sürdürmeyi başarmıştır. (5)
Antik Tiyatrodan Kiliseye: Kimlik Dönüşümünün Simgesi
Prusias ad Hypium’un Roma dönemine ait anıtsal tiyatrosu, sonraki dönemlerde çeşitli yapısal ve işlevsel dönüşümlere uğramıştır. Kentin bir eğlence ve gösteri merkezi olan bu yapısı, Bizans döneminde artık dini ve idari bir merkezin parçası haline gelmiş; bu da kentsel kimliğin pagan kültürden Hristiyanlaştırılmış kamusal yaşama evrildiğini göstermektedir. Bu dönüşüm, geç antik çağ kent kimliklerinin dinî yapılar etrafında yeniden biçimlendiğini ortaya koyar.
Tarihi Arka Plan Notları:
MS 313 – Milano Fermanı: Constantinus ve Licinius tarafından ilan edildi; Hristiyanlık yasal din hâline geldi.
MS 325 – Birinci İznik Konsili: Piskoposluk yapıları oluşturuldu, dogmatik tartışmalar resmiyet kazandı.
MS 451 – Khalkedon Konsili: Doğu kilisesi hiyerarşisi güçlendirildi.
“In hoc signo vinces” – “Bu işaretle kazanacaksın”: İmparator Constantinus’un MS 312’de Milvianus Savaşı öncesi gördüğü rüyada geçen ifadedir. Bu söz, Roma paganizminin yerini Hristiyan zafer ideolojisine bırakışını sembolize eder.
Yazan: Zerrin Avan
Kaynak:
[1] Aytaç, A. (2015). Erken Bizans Döneminde Anadolu’da Piskoposluk Merkezleri. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
[2] Notitiae Episcopatuum, ed. Jean Darrouzès, Paris, 1981.
[3] Mango, C. (1986). Byzantine Architecture. London: Faber & Faber.
[4] Mitchell, S. (1993). Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor, Vol. 2. Oxford University Press.
[5] Haldon, J. (1997). Byzantium in the Seventh Century. Cambridge University Press.
Yorumlar