Konuralp’in bir Osmanlı Kasabası Kimliği: Tarihsel-Sosyoekonomik Bir İnceleme
- Zerrin Avan
- 14 Eyl
- 3 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 2 gün önce
Yazan: Zerrin Avan, Sanat Tarihçisi
Giriş
Bursa, İznik ve Edirne gibi daha büyük ya da gelişmiş merkezlerle birlikte Konuralp gibi küçük kasaba formundaki yerleşimler, Osmanlı şehirleşmesinin kuruluş evresinden klasik döneme, erken Cumhuriyet'ten günümüze uzanan sürekliliğinin nasıl geliştiğini anlamak için kritik bir öneme sahiptir.
Bugünkü Konuralp, Bithynia’nın iç kesimlerinde yer alan Prusias ad Hypium, Hellenistik-Roma çağlarında bölgesel bir merkez iken, Bizans sonrasında Osmanlı uç bölgesi dinamikleri içinde yeniden konumlanmıştır. Osmanlı kronikleri, kentin Konur Alp Bey tarafından alınarak Osmanlı hakimiyetine katılmasını 1323 yılına tarihler.¹ Bu fetih, bölgenin hem askeri-stratejik hem de sosyoekonomik ağlara eklemlenmesini sağlamıştır.
“Osmanlı uç bölgesi dinamikleri” ifadesi, Osmanlı Beyliği’nin kuruluş yüzyılında (13.–14. yy.) Bizans sınır hattı boyunca şekillenen askeri, toplumsal ve kültürel koşulları anlatmak için kullanılan bir terimdir. Gaziler, akıncılar ve alp-erenler, Osmanlı’nın ilk askeri topluluklarını oluşturur.
1323 Bağlamı: Fetih ve Kuruluş
Osmanlı tarih yazıcılığının en erken ve en temel kaynaklarından biri Âşıkpaşazâde’nin Tevârîh-i Âl-i Osman'dır. Âşıkpaşazâde’nin Tevârîh-i Âl-i Osman’ı, Sakarya–Bolu hattındaki ilerleyişte Konur Alp’i kilit aktör olarak zikreder.² Bölgenin Osmanlı topraklarına katılımı için 1323 tarihi, gerek kroniklerde gerekse yerel resmi yayınlarında istikrarlı bir şekilde aktarılır.³
“…Osman Gazi, yanında bulunan gazilerinden Konur Alp’i Sakarya vilâyetine gönderdi. O dahi Üskübü ve havâlîsini aldı. Bolu taraflarına akınlar eyledi.” (Âşıkpaşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osman, haz. N. Atsız, İstanbul 1949, s. 53–55).
Konuralp (antik Prusias ad Hypium, Bizans son dönem kaynaklarında Üskübü), 14. yüzyıl başında Bizans’ın elinde kalan önemli sınır kalelerinden biriydi. Sakarya havzası ile Bolu–Bithynia hattının kavşağında yer alıyordu. Bursa ve İznik gibi merkezlere giden yollar üzerinde bir geçiş noktası konumundaydı. Sakarya Havzası, İç Anadolu’yu Marmara’ya bağlayan doğal bir geçiş koridorudur. Bolu dağlarının güney yamaçlarıyla birleştiği bu kavşak, Bithynia (Bursa–İznik–Nikomedeia/İzmit) bölgesine açılan kapıdır. Burayı kontrol eden güç, hem Anadolu içlerinden gelen yolları, hem de Marmara kıyısındaki Bizans merkezlerine giden güzergâhları denetler. Bu nedenle Üskübü (Konuralp), Bizans için bir hudut kalesi, Osmanlı için ise batıya ilerleyişte bir sıçrama noktası olmuştur.
Bu güzergâh aynı zamanda Karadeniz kıyılarına (Amasra, Akçakoca, Ereğli) ve Batı Karadeniz içlerineulaşımı da mümkün kılıyordu.
Osmanlı Beyliği, 1320’lerde uç bölgesinde gaziler, akıncılar ve alp-erenler önderliğinde fetihlere yönelmişti. Konur Alp Bey, Osman Gazi’nin önde gelen gazilerinden biri olarak, bu dönemde Üskübü üzerine seferle görevlendirildi. Fethin ideolojik boyutu, “gaza” anlayışıyla temellendirilmiş; Bizans topraklarına karşı mücadele dini ve toplumsal bir meşruiyet sağlamıştı.
Fetih sonrasında Türkmenler bölgeye iskan edildi. Yeni köylerin kurulmasıyla tarım arazileri işletilmeye başlandı. Aynı dönemde dervişler ve zaviyeler, fethedilen toprakların İslamlaşmasında ve toplumsal düzenin tesisinde rol oynadı. Konuralp çevresinde Osmanlı döneminde hızla imamlık, zaviyedar ve vakıf yapılanmalarının oluşması, bu sürecin sonucudur.
Toponimi:
Hypios → Hypium → Kieros → Prusias → Üskübü → Konuralp
Bizans sonrasındaki kayıtlarda “Üskübü” adı görülür.⁴ Bu ad, Yunanca skopē (gözetleme yeri) kökünden türemiş olup, Cumhuriyet döneminde Konuralp adlandırmasına dönüşmüştür.⁵
Fetihten sonra bölge, Konur Alp Bey’in adıyla anılmaya başladı. Antik Prusias ad Hypium adı, Bizans dönemi Üskübü toponimi ve Osmanlı dönemi Konuralp kimliği, birbirine eklemlendi.
Bu durum, Osmanlı uç bölgelerindeki yerel-bellek üretiminin tipik bir örneğidir: fetih yalnızca toprak kazanımı değil, aynı zamanda kolektif kimlik inşasıdır.
Bu unsurlar, Konuralp’in kısa sürede bir Osmanlı kasabası kimliği kazanmasına ve 16. yüzyılda Bolu sancağı içinde kaza/nahiye merkezi olarak kurumsallaşmasına zemin hazırlamıştır.
15.–16. Yüzyıllarda Kurumsallaşma
16.yüzyıl tahrir defterleri ve evkaf kayıtları, Üskübü’nün (Konrapa) Bolu Sancağı içinde nahiye ve kaza merkezi işlevi gördüğünü gösterir.⁶ Bu kayıtlar, kasabanın vergi ve nüfus düzeneklerinde kurumsal bir yapıya sahip olduğunu kanıtlamaktadır.⁷
Ekonomik Profilleşme: Çeltik
Bölgenin en önemli ekonomik avantajı, sulak tarım alanları ve çeltik üretim potansiyeli idi. Bu tarımsal zenginlik, fethin ardından bölgenin Osmanlı iktisadına hızlıca entegre edilmesini kolaylaştırdı.
Üskübü, 16. yüzyılda özellikle çeltik tarımı ile öne çıkmıştır. Tahrir defterlerinde Konrapa, Bolu sancağının önemli bir çeltik üretim sahası olarak kaydedilmiştir.⁸ Bu uzmanlaşma, kasabanın ekonomik canlılığını pekiştirmiştir.
Sonuç
Konuralp/Üskübü, 1323 civarında Konur Alp Bey tarafından Osmanlı’ya katılmış bir kuruluş dönemi kasabasıdır. 15.–16. yüzyıllarda idari kurumsallaşma, vakıf ağları ve çeltik üretimi sayesinde Osmanlı kasaba tipolojisi içinde yerini almıştır. Antik Prusias ad Hypium’un mirası, Osmanlı Üskübü ile bütünleşmiş ve Cumhuriyet döneminde Konuralp adıyla devam etmiştir.
Yazan: Zerrin Avan
Dipnotlar
Âşıkpaşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osman, haz. N. Atsız (İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1949), 53.
Aynı eser, 55.
Düzce İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, “Prusias ad Hypium Antik Kenti,” https://duzce.ktb.gov.tr (Erişim: 12.09.2025).
Zeynel Özlü, Batı Karadeniz’de Antik Bir Osmanlı Kenti: Prusias ad Hypium, Üskübü (Konuralp) (İstanbul: Kitabevi, 2009), 27.
Aynı eser, 29.
BOA, Tahrir Defteri TD 51, s. 112.
K. Ziya Taş, “Osmanlı Çeltik Üretim Sahası Olarak Konrapa (Konuralp),” Uluslararası Bolu Tarihi Araştırmaları Dergisi 2 (2017): 88.
Aynı eser, 90.
Kaynak:
Âşıkpaşazâde. Tevârîh-i Âl-i Osman. Haz. N. Atsız. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1949.
BOA. Tahrir Defteri, TD 51.
Düzce İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Prusias ad Hypium Antik Kenti.” Erişim: 12.09.2025. https://duzce.ktb.gov.tr
Özlü, Zeynel. Batı Karadeniz’de Antik Bir Osmanlı Kenti: Prusias ad Hypium, Üskübü (Konuralp). İstanbul: Kitabevi, 2009.
Taş, K. Ziya. “Osmanlı Çeltik Üretim Sahası Olarak Konrapa (Konuralp).” Uluslararası Bolu Tarihi Araştırmaları Dergisi 2 (2017): 85–104.
Yorumlar