Dithyramb; Dionysos'un Onuruna Satirik Drama
- Zerrin Avan
- 10 Tem 2024
- 5 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 24 Oca
Yazan: Sanat Tarihçisi Zerrin Avan
Sanatsal ve kültürel yönlerinin altyapısını incelediğim Konuralp Antik Kent'in, Dionysos kültü ile yakından ilişkili olduğu arkeolojik verilerle desteklenmektedir. Bu yazıda, adanmışların sosyal etkinliği; Satirik drama ile trajedinin kökenine Dionysos üzerinden değineceğim. Dionysos ile şarkılar (müzik) ve dans, şölen, festival ve gelişen müziğin özünden doğan maskeli oyun; tragedya...
Konuralp Antik Tiyatrosu, yalnızca bir sahne sanatları alanı değil, aynı zamanda antik dönemde bölgenin dini ve kültürel yaşamını şekillendiren temel unsurlardan biriydi. Antik Yunan dünyasında tiyatro, doğrudan tanrı Dionysos’a adanan ritüel ve festivallerin bir uzantısı olarak ortaya çıkmış ve zamanla toplumsal yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Dionysos, bağcılık, şarap, coşku ve doğurganlık tanrısı olarak Yunan mitolojisinde önemli bir konuma sahiptir. Ona yönelik inanç sistemi, yalnızca kutsal ritüellerle sınırlı kalmayıp, sanatsal ifadeyi teşvik eden ve toplumsal bütünleşmeyi sağlayan bir etki yaratmıştır.
Tiyatro, Dionysos onuruna düzenlenen şenliklerin merkezinde yer alırken, bu kutlamalar aracılığıyla sanat, müzik ve dramatik performanslar, halkın kolektif bilincinde mitolojik unsurların sürekli bir varlık göstermesini sağlamıştır. Dionysos kültü, bireysel katılımın ötesinde, toplumsal katılımı da teşvik etmiş; böylece tiyatro, yalnızca tiyatral bir deneyim değil, aynı zamanda dini ve sosyo-kültürel bir arınma aracı olarak işlev görmüştür.
Düzenlenen gösteriler, özellikle Büyük Dionysia ve Küçük Dionysia adı verilen festivallerde gerçekleşirdi. Bu festivallerde:
• Satirik dramalar, köylülerin günlük yaşamını, tanrılarla ilişkilerini ve toplumsal olayları alaycı bir dille işlerdi. Bu oyunlar, halkın hem eğlenmesini hem de eleştirel düşünmesini sağlardı.
• Trajediler, insanın kaderi, tanrılarla ilişkisi ve ahlaki sorumlulukları gibi derin konuları ele alırdı. Bu tür oyunlar, halkı duygusal olarak etkiler ve yaşamın zorlukları karşısında bir tür manevi arınma sağlardı. (Aristoteles’in deyimiyle katharsis – ruhun arınması).
Satirik dramalar ve trajedilerle zenginleşen bu kutlamalar, halkın günlük yaşamını nasıl etkiliyordu?
Toplumsal Dayanışma ve Paylaşım
Tiyatro gösterileri sırasında halk bir araya gelir, farklı sosyal sınıflar yan yana oturur ve birlikte gösterileri izlerdi. Bu, toplumsal dayanışmayı güçlendiren önemli bir etkendi. Ayrıca şenliklerde yapılan bağışlar ve ziyafetler, ekonomik olarak zor durumda olan kişilerin de bu kutlamalara katılmasını sağlardı.
Eğitim ve Kültürel Gelişim
Tiyatro oyunları, halkın mitolojik bilgilerini, ahlaki değerlerini ve sosyal eleştiriyi öğrenmesine olanak tanırdı. Oyunlar sırasında işlenen mitolojik öyküler, halkın tanrılar hakkında bilgi sahibi olmasını sağlarken, sosyal sorunlar üzerine düşünmesini de teşvik ederdi.
Ruhsal Arınma (Katharsis)
Dionysos onuruna düzenlenen festivallerde izlenen trajediler, halkın korku ve acıma duygularını harekete geçirir, onları bu duygulardan arındırırdı. Böylece bireyler, yaşadıkları kişisel sıkıntılardan bir nebze olsun kurtulmuş hissederdi.
Ekonomik Canlılık
Kutlamalar sırasında bölgeye gelen tüccarlar, seyyar satıcılar ve sanatçılar, ekonomik hareketliliği artırırdı. Şarap, yiyecek ve hediyelik eşya satışı, yerel halk için önemli bir gelir kaynağı olurdu.
Dionysos ve Tiyatronun Sembolik Önemi
Dionysos, yalnızca bir tanrı değil, aynı zamanda doğanın döngüsünü, yaşamın neşesini ve insanın içsel coşkusunu temsil ediyordu. Bu nedenle Dionysos onuruna düzenlenen şenlikler, yalnızca dini bir ritüel değil, yaşamı kutlama eylemiydi. Tiyatronun merkezinde yer alan maskeler, Dionysos’un çift doğasını (neşe ve hüzün) simgelerken, aynı zamanda bireylerin farklı rollerle kendilerini ifade etmelerini sağlıyordu.
Dithyramb; Dionysos'un Onuruna Satirik Drama
Kısaca drama, tragedya ve komedi nedir?
Doğaçlama şarkılar ve danslarla adanmışların sosyal etkinliği; Dithyramb
Satirlerden oluşan bir koro
Diyaloğun gelişiminde tiyatro yazarı Aeschylus'un ve Thespis'in rolü
Trajedinin dithyramb'dan türetilmesinde ara aşama; Satirik Drama
Sonuç
1 - Kısaca DRAMA TRAGEDYA KOMEDİ nedir?
DRAMA
Yunan düşüncesinin önde gelen özelliklerini ilk ve yeni bir biçimde birleştiren tür, şiirsel bir kompozisyon olan dramadır. Retorik, diyalektik ve etik ruhun birliği... Drama ilk olarak dini bayramlarda sunak etrafında dans eden bir aktörün anlattığı mitolojik öykülerden bazı bölümlerin karıştırılmasıyla yaratıldı; bu etkinliği, bir koro tarafından kaside şeklinde söylenen Dionysos (Bacchus) şöleninde buluyoruz. Bu şölende keçiler kurban edilirdi ve katılımcılar keçi kılığına girmiş satirlerdi.
TRAGEDYA
"Trajedi" kelimesi Yunanca "tragoidia" kelimesinden gelir. "Tragos" (keçi) ve "oide" (şarkı) kelimelerinin birleşiminden oluşur.
KOMEDİ
Komedi terimi, performansın daha şakacı ve hiciv niteliğinde olduğu bazı şölenlerde ortaya çıktı. Komedi, Yunanca "ko'me" köyü ve "oide" (şarkı) - köy şarkısı kelimelerinden türemiştir.
"Trajedi" ve "tragedya" terimleri aynı anlama gelir ve genellikle birbirinin yerine kullanılır. Aeschylus'un "Oresteia" üçlemesi, Sophocles'in "Oedipus Rex" ve Euripides'in "Medea" gibi eserleri, antik Yunan trajedisinin en bilinen örnekleridir.
2 - Doğaçlama şarkılar ve danslarla adanmışların sosyal etkinliği; Dithyramb
ADANMIŞLARIN SOSYAL ETKİNLİĞİ
DITHYRAMB
Dithyramb, şarap tanrısı Dionysos (Bacchus)'un onuruna doğaçlama bir şarkı ve danstı; keçi boynuzları, kulakları, toynakları ve kuyrukları olan özel kıyafetler giymiş bir grup adam tarafından icra ediliyordu. Bazı bölgelerde dithyramb yarı edebi hale gelip dramatik bir unsur kazandıkça adı satirik drama olarak değiştirildi, daha sonra, özellikle bir aktörün eklenmesiyle bu eğilimler arttıkça, satir oyununa keçi koreutalarına uygulanan takma addan türetilen tragoidia ("keçi şarkısı") adı verildi. Dithyramb'ın bir şarkıdan ziyade bir şiir; "şiirleştirilmesi" daha sonra gerçekleşti.
Dionysos: Yunan mitolojisinde şarap tanrısı
Bacchus Yunan mitolojisinde şarap tanrısı Dionysos'un Roma mitolojisindeki adı
Dithyramb: Şarap tanrısı Dionysos'un (Bacchus) onuruna doğaçlama bir şarkı ve dans.
Satirik Drama: Dithyramb
Tragoidia: Keçi şarkısı
Satirler: Dionysos'un görevli ruhlarını canlandıran oyuncular.
Choreutae: Koro üyeleri
Tragoi: Keçi
3 - Satirlerden oluşan bir koro
CHOREUTAE
TRAGOI
Koro satirlerden oluşuyordu ve bunlar (rol gereği !) ahlaksız, hayvani yaratıklar olduğundan performans kaba ve onursuzdu. Dionysos'un görevli ruhları olan satirleri taklit eden bir keçi derisi (veya keçi kılından bir bel bandı) giyiyorlardı; bu kostüm nedeniyle choreutae'lere (koro üyeleri) bazen Yunanca "keçiler" anlamına gelen tragoi adı verilirdi.
Doğal olarak satir dediğimiz sanatçılardı ve satir dendiği sürece başka bir isim ile (sanatçı ya da oyuncu) anılmıyorlardı ya da tanımlanmıyorlardı.
4 - Diyaloğun gelişiminde tiyatro yazarı Aeschylus'un ve Thespis'in rolü
Diyaloğun Gelişimi ve Aeschylus
Dramada diyaloğun ilk tohumunu mitolojik efsaneleri anlatan kişide buluruz. Aeschylus, MÖ. 500 yılında ikinci bir oyuncuyu sahneye çıkararak diyaloğun seyirci üzerindeki etkisini görmüş ve dolayısıyla koronun sınırlılığının farkına varmıştır. Diyaloğun öneminin artmasıyla birlikte anlatıcıya soru ve açıklamalarla eşlik eden koronun zaman zaman katılımı da gelişmesinde etkili olmuştur. MÖ. 535 yılında Thespis tarafından ortaya konmuş ve ilk temelleri öğrencisi Phryn'icus tarafından atılmıştır.
Aeschylus ayrıca daha etkileyici maskeler ve sahne ekipmanları kullanarak dramaya katkıda bulundu.
Antik Yunan tiyatrosunda drama, MÖ. 550 ile MÖ. 250 yılları arasında önemli bir gelişim göstermiştir. Trajedi türü, elimizdeki yazılı kaynaklara göre, MÖ 6. yüzyılın sonlarında ortaya çıkarken, komedi türü MÖ 5.yüzyılda tragedyaya karşı alternatif olarak evrimleşmiştir.
Trajedi, eski Yunan'da ortaya çıkan ve başta Aeschylus, Sophocles ve Euripides gibi yazarlar tarafından yazılan oyunlarla gelişen bir tiyatro türüdür. Trajediler genellikle insanın kaderi, tanrılarla olan ilişkileri, ahlaki ve etik ikilemler, ve kahramanların düşüşü gibi temaları işler. Trajedinin amacı, izleyicide "katharsis" adı verilen bir duygusal arınma yaratmaktır. Bu, izleyicinin trajik olaylar karşısında korku ve acıma hisleriyle dolup, sonunda bu duygulardan arınması anlamına gelir.
Eski lirik şiir, trajedi ortaya çıktığında büyük ölçüde sona erdi. Eski Yunan trajedisi ise, Batı edebiyatında önemli bir etki bırakmış ve sonraki dönemlerde Shakespeare gibi yazarlar tarafından yeniden yorumlanarak devam ettirilmiştir.
Tragedya, "dithyrambic gazelinin gelişimi, yeni ve dönemin mükemmel tamamlamasıydı.
5 - Tragedyanın dithyramb'dan türetilmesinde ara aşama; Satirik Drama
TRAGEDYAnın kökeni
SATİRİK DRAMA ve TRAGEDYA
Adanmışların sosyal etkinliği; Satirik drama ile trajedi köken olarak ayrı olsa da, satirik drama, trajedinin dithyramb'dan türetilmesinde ara aşamaydı. Aynı edebi türün bağımsız kollarıydı. (Araştırma ve tartışmalar devam ediyor) Trajedinin bir koro performansından ortaya çıktığı ve ancak yavaş yavaş histrionik özelliklerini kazandığı düşünülmektedir.
PLATON ve ARISTOTELES
Platon, bunu Dionysos'un doğuşunu kutlayan bir şarkı olarak tanımladı.
Aristoteles, tragedyanın "kökeni itibariyle doğaçlama" olduğunu ve daha spesifik olarak "dithyramb'ın liderlerinden" türetildiğini söyler.
AESCHYLUS
OZAN - YAZAR
Aeschylus (M.Ö. 525-456) muhtemelen hiciv korolarını terk eden ve trajediyi gerçek edebiyat düzeyine yükselten ilk kişiydi. Ona göre, 5.yüzyılda her şairin dramatik festivaldeki üç trajediden oluşan grubunu, performansın satirik kökenine taviz vermek için bir satir oyunuyla takip etmesi gerekiyordu.
ARCHILOCHUS
Beyanı
Sözlerin günümüze ulaşan ilk örneği Archilochus'un (M.Ö. 680-640 civarı) bir parçasında görülür; o şunu beyan eder:
"Yüreği şaraptan çılgına döndüğünde, efendi Dionysos'un dithyramb'ını nasıl yöneteceğini bilir."
Bu pasaj, dithyramb'ın her zaman Dionysos'la yakından ilişkili olduğunu ve başlangıçta yalnızca ona ait olduğunu göstermek için yeterlidir.
Dionysia Şehri'nde
MÖ 508'de, 6.yüzyılın bitiminden önce dithyramb, edebiyatın düzenli bir biçimi haline gelmişti; elli kişilik bir koro, dans ediyor ve resmi besteler söylüyordu. Atina'daki Dionysia Şehri'nde erkeklerden oluşan dithyrambos korolarından oluşan bir yarışma, programın kalıcı bir özelliği haline getirildi. Üçüncülük ödülü bir keçiydi.
6 - Sonuç
Simonides'in (MÖ 556-467) Memnon başlıklı bir dithyramb yazdığı biliniyor; türün yalnızca Dionysosçu karakteri daha önce olmasa da o zaman terk edildi ve krallara da ithaf edilmeye başlandı. Ancak dithyramb'ın başlangıçta doğaçlama olduğunu ve Dionysos'a tapınma ve yüceltmeyle sınırlı olduğunu hatırlamak önemlidir.
bilgi@konuralpantikkent.com
Comments