DIONYSIA / Dionysos Festivalleri
- Zerrin Avan
- 13 Oca
- 4 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 16 Oca
Yazan: Zerrin Avan
Sanatsal ve kültürel yönlerinin altyapısını incelediğim (Prusias ad Hypium) Konuralp'in, önemli yapısı Konuralp Antik Tiyatro'nun; Dionysos kültü ile yakından ilişkili olduğu bölgede yapılan arkeolojik kazı verileriyle desteklenmektedir. Bu yazıda arkeolojik kazılarda tiyatro alanında gün yüzüne çıkarılan Dionysos kültüne ait "Thyrsus" başlığından yola çıkarak dithyrambos ve Dionysia / Dionysos Festivallerini ele alacağım.
Dionysia
Dionysos onuruna düzenlenen festivaller
Dionysia, Antik Yunan’ın çeşitli bölgelerinde Dionysos onuruna düzenlenen festivallerdir ve taşkın eğlenceler ile coşkulu neşenin ön plana çıktığı etkinlikler olarak bilinir. Tüm Dionysos festivallerinde sarhoşluk, flüt, zil ve davulların gürültülü müziği yaygın bir özellikti. Bu festivalleri kutlamak için düzenlenen θίασοι (theiasoi) adı verilen alaylara kadınlar da katılırdı. Kadınlar, Bakhalar, Leneler, Thyadlar, Naiadlar ve Nimfler gibi kılıklara bürünür, sarmaşık çelenkleriyle süslenir ve ellerinde thyrsos adı verilen asalar taşırdı. Böylece bu alaylar, tanrının güçlü varlığı tarafından esinlenmiş ve harekete geçirilmiş bir topluluğu temsil ederdi.
Staatliche Antikensammlungen, Münih, Almanya
Bu görselde, antik Yunan sanatına özgü bir kylix (iki kulplu geniş içki kabı) üzerinde tasvir edilmiş bir sahne yer alıyor. Figür, Dionysos kültüne ait bir maenad (Bakkhalar olarak da bilinen Dionysos’a adanmış kadın takipçiler) dir. Figür, zarif kıvrımlara sahip uzun bir elbise giymiş, başında yılan bir taç takmaktadır. Bu detay, Dionysos kültüne bağlı figürlerin sıkça betimlendiği ikonografik bir unsurdur. Figürün elinde tuttuğu uzun değnek, uç kısmında çam kozalağı ile süslenmiş thyrsos olarak tanımlanabilir. Thyrsos, Dionysos’a adanmış ritüellerde önemli bir semboldür ve doğanın bereketini temsil eder. Figürün diğer elinde tuttuğu leopar veya benzeri bir vahşi hayvan, Dionysos kültü ile ilişkilendirilen bir başka önemli semboldür. Dionysos, vahşi doğa ile özdeşleştiğinden, leopar gibi hayvanlar sıkça onunla birlikte betimlenir. Figür, adeta dans ediyormuş gibi hareketli bir pozisyonda tasvir edilmiştir. Maenadların Dionysos ritüellerinde dans edip coşku içinde kendilerinden geçtikleri bilinir; bu betimleme de bu ritüellerin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Bu tasvir, Dionysos kültünün doğa, esriklik ve ritüel temalarını bir araya getiren önemli bir örnektir. Kylix üzerinde yer alan bu tür sahneler, genellikle şarap içme ritüellerinde kullanıldığından, Dionysos’un şarap ve coşku tanrısı olarak rolünü de sembolize etmektedir. Sanatçının figürün detaylarına verdiği önem, özellikle elbise kıvrımları, thyrsos’un süslemeleri ve hayvanın betimlenişi, dönemin stilize ve dekoratif anlayışını yansıtır.
Dithyrambos
Törenlerde söylenen korolar
Bu törenlerde söylenen korolar dithyrambos olarak adlandırılırdı. Dithyramboslar, serbest ölçülerle yazılmış, tanrıya hitap eden ilahilerdi ve bu ilahilerde Dionysos’un kahramanlıkları ile başarıları yüceltilirdi. (Bkz. Koro.) Doğurganlığın sembolü olan fallus da bu alaylarda taşınan önemli bir obje idi. Yunanlar, şarabı armağan eden tanrıya şükranlarını sunmak amacıyla içki içmeyi bir görev olarak kabul ederdi. Bu nedenle bazı yerlerde, Dionysia sırasında ayık kalmak suç sayılırdı.
Attika’da düzenlenen Dionysos festivalleri dört taneydi:
1. Kırsal ya da Küçük Dionysia (Διονύσια κατ’ ἀγρούς veya μικρά)
2. Lenaia (Λήναια)
3. Anthesteria (Ἀνθεστήρια)
4. Kent veya Büyük Dionysia (Διονύσια ἐν ἄστει, ἀστικά veya μεγάλα)
Dionysos’a adanan kutsal dönem, yılın en kısa gününe en yakın aylarda kutlanırdı. Bu nedenle, Attika’daki festivaller Poseideon, Gamelion, Anthesterion ve Elafebolion aylarında yapılırdı. Antik Yunan takvimindeki aylar, modern takvime tam olarak birebir uymasa da aşağı yukarı şu şekilde karşılık gelir:
1. Poseideon → Aralık - Ocak
2. Gamelion → Ocak - Şubat
3. Anthesterion → Şubat - Mart
4. Elaphebolion → Mart - Nisan
Bu aylar, Attika takvimine göre yılın en kısa gününe denk gelen kış dönemi ile ilkbahar başlangıcını kapsayan aylardır. Dionysos festivalleri, bu dönemde doğanın yeniden canlanmasını kutlamak amacıyla düzenlenirdi.
Kırsal ya da Küçük Dionysia
Bir tür bağ bozumu festivali olan Kırsal Dionysia, Attika’nın çeşitli köylerinde Poseideon ayında kutlanır ve yerel yöneticiler olan demarchlar tarafından yönetilirdi. Bu, muhtemelen en eski Dionysos festivali olup, yüksek düzeyde neşe ve özgürlükle icra edilirdi. Festival sırasında köleler dahi tam bir özgürlüğe sahip olur ve çıkardıkları gürültülü şenlik sesleri neredeyse dayanılmaz bir hal alırdı. Komedi sanatının kökeni, bu festival sırasında köylülerin arabalar üzerinde dolaşıp çevredeki insanlara şaka yapması ve onları alaya almasıyla ilişkilendirilir. Peiraieus’taki Dionysia festivali ve diğer Attika köylerindeki festivaller de Küçük Dionysia kapsamına girer.
Lenaia
İkinci festival olan Lenaia, adını şarap presinin Yunanca karşılığı olan ληνός (lenos) kelimesinden alır ve Gamelion ayında kutlanırdı. Festivalin kutlandığı yer, eski Dionysos Limnaios Tapınağı (λίμνη, yani bataklık) idi. Bu tapınak Lenaeon olarak adlandırılmıştır çünkü bu bölge başlangıçta bir bataklıktı.
Anthesteria (Ἀνθεστήρια)
Anthesteria, şarap tanrısı Dionysos onuruna düzenlenen ve üç gün boyunca kutlanan önemli bir festivaldir. Şubat-Mart aylarına denk gelen Anthesterion ayında kutlanırdı. Bu festival, şarap yapımı ve tüketimi ile doğrudan ilişkilidir ve yeni şarabın açılıp içilmesiyle başlardı. Festivalin amacı, Dionysos’a şükran sunmak ve doğanın yenilenmesini kutlamaktı. Ayrıca bu dönemde ölülerin ruhlarının yeraltı dünyasından geçici olarak serbest kaldığına inanılır, bu nedenle festivalde hem eğlence hem de ölümle ilgili ritüeller bir arada yer alırdı.
Festivalin üç günü sırasıyla şunlardır:
1. Pithoigia: Yeni şarabın testilerden çıkarılıp ilk kez içildiği gündür.
2. Choes: Şarap içme yarışmalarının düzenlendiği ve halkın şenliklerle eğlendiği gündür.
3. Chytroi: Ölülerin ruhlarını yatıştırmak için sunaklara yiyeceklerin sunulduğu gündür.
Kent veya Büyük Dionysia (Διονύσια ἐν ἄστει, ἀστικά veya μεγάλα)
Büyük Dionysia, Mart-Nisan aylarına denk gelen Elaphebolion ayında Atina’da düzenlenen, en önemli ve en görkemli Dionysos festivallerinden biriydi. Bu festival, şarap tanrısının şehre gelişini kutlamak ve ona bağlılığı göstermek amacıyla yapılırdı. Büyük Dionysia, kırsal Dionysia’dan farklı olarak Atina merkezinde (ἄστει, yani “şehirde”) kutlanır ve tüm Yunan dünyasından izleyicilerin katıldığı büyük bir kültürel etkinlik hâline gelirdi.
Festivalin en belirgin özelliği, tiyatro gösterileridir. Trajedi, komedi ve satir oyunları bu festivalde sergilenirdi. Atinalılar, Dionysos onuruna düzenlenen tiyatro yarışmalarına büyük önem verir ve dönemin en önemli oyun yazarları bu festivale katılırdı. Aeschylus, Sophokles, Euripides ve Aristophanes gibi ünlü yazarların eserleri, Büyük Dionysia’da sahnelenmiştir.
Festivalde ayrıca büyük alaylar düzenlenir, halk Dionysos heykelini taşıyarak şehri dolaşır ve tanrıya şükranlarını sunardı. Büyük Dionysia, Atina’nın dini yaşamında olduğu kadar sanatsal ve toplumsal yaşamında da önemli bir yer tutmuş ve tiyatro sanatının gelişiminde belirleyici olmuştur.
Yazan: Zerrin Avan
Kaynak:
1 - William Smith, A Smaller Dictionary of Greek and Roman Antiquities, s.377
Comments