Herakles Bağlamında Hypios (Melen) Nehri
- Zerrin Avan
- 21 Tem
- 3 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 12 Eyl
Yazan: Zerrin Avan, Sanat Tarihçisi
Herakles bağlamında Hypios (Melen) Nehri
Prusias ad Hypium
Düzce, Konuralp'ten geçen Melen Nehri ile Hypios, Hypium adının varlığı, Herakles ile ilgili anlatı bağlamında aşağıda yazılan şekliyle geçmektedir. Herakles’in bizzat Hypios’a geldiği belirtilmez. Oğlu Telephos aracılığıyla Mysia ve dolayısıyla Hypios sınır coğrafyasına bağlanır. Konuralp'in Roma dönemi ismi; Prusias ad Hypium, türkçede Nehir Kenarındaki Prusias'tır.
Karadeniz kıyısında, günümüzde Amasya – Terme (Samsun’un Terme ilçesi) civarında, Thermodon (Terme Çayı) ırmağı kıyısında yer aldığı kabul edilen Themiskyra'dan ayrılan Herakles (Latince: Hercules), dönüş yolculuğunda bir kez daha Maraindyne'ye geldi ve burada, Mysialılar tarafından öldürülen ve anısına ağıtların yakıldığı Kral Lykos'un kardeşi Priolas onuruna düzenlenen cenaze oyunlarına katıldı. Oyunlarda Mariandynialıların şampiyonu Titias ile de dövüşen Herakles, rakibinin bütün dişlerini döktükten sonra attığı yumrukla onu tapınakta öldürmeyi başardı. Bu kazadan duyduğu pişmanlığın bir göstergesi olarak, Kral Daskylos adına Mysialılar ve Phyrigialıların topraklarını ele geçirdi. Bunun yanında Bithynialıların da Rhebas Nehri ile Kolone Dağı zirvesine kadar geri çekilmesini sağlayarak, krallıklarının kendisine ait olduğunu ilan etti. Pelops'un soyundan gelen Paphlagonialılar hiçbir direnişte bulunmadan cesur savaşçıya teslim oldular. Ne var ki Herakles, Lykos'a emanet ettiği bu ülkeden ayrıldıktan çok kısa bir süre sonra, Poseidon'un oğlu Amykos önderliğindeki Bebrykanlar bir kez daha Kral Lykos'u topraklarından kovarak ülkelerinin sınırlarını Hypios Nehri'ne kadar genişIettiler. (1)
2024 itibariyle, Prusias ad Hypium kazılarında bugüne kadar Herakles’e doğrudan atfedilen bir heykel, kabartma ya da kült alanı belirlenmemiştir. Ancak komşu Mysia şehirlerinde (örneğin Pergamon), Herakles frizleri, özellikle Telephos’un hayatını anlatan frizler, hem kraliyet soyunun hem de tanrısal korumanın göstergesi olarak vardır. Daskyleion’da (Balıkesir Gönen), Herakles kültünün izleri görülmüştür.
Herakles
Mitolojide Herakles, olağanüstü gücü, çileli yaşamı ve ölümsüzlüğe ulaşmasıyla tanınır. Babası Zeus, annesi ölümlü Alkmene'dir. Daha bebekken Hera’nın gönderdiği iki yılanı boğarak öldürür; bu, onun doğuştan olağanüstü gücünü gösterir. Herakles, insan üstü fiziksel güç, dayanıklılık, cesaret ile tanınır ve en önemli anlatısı "12 görev" dir ve görevleri bitince yeniden özgür olur.
Roma kültüründe, Hercules adıyla imparator kültlerine entegre edilmiştir.
Üstte yer alan Carraccio'nun yaklaşık 1596 yılına tarihlendirilen yağlıboya eseri; erdem ve günah, görev ve terbiyenin zorlu yolu ile sorumsuzluk ve hazzın cazibesi arasında seçim yapmak zorunda kalan olgunlaşan Herakles'i anlatır.
.
Herakles’in oğulları “Herakleidler”
Herakles’in oğullarına “Herakleidler” denir. Bu soy, birçok Batı Anadolu kentinin kurucu ataları sayılmıştır. Kral Daskylos’un oğlu Kyzikos, bazı mitlerde Herakles’in torunuyla evlenmiştir; bu da Herakleid soyunun Mysia’da devam ettiği görüşünü güçlendirir.
Herakles’in torunu Telephos, Mysia kralı olarak anılır. Telephos’un annesi Auge, Frigya kralı Aleos'un
kızıdır. Telephos’un babası ise bizzat Herakles’tir. Aleos ve Auge’nin oğlu Telephos, Mysia’ya geçerek kral olur.
Telephos, Truva Savaşı öncesi Yunanlılarla savaşır. Aynı zamanda Herakles’in oğludur. Bu anlatı, Herakles’in Frigya ve Mysia’ya mitolojik köken bağladığını gösterir.
Kral Daskylos, Mysia ve Phrygia Toprakları Bağlamı
Kral Daskylos’un adıyla anılan topraklar, bugünkü Balıkesir civarından başlayarak:
Kuzeybatı Anadolu’da,
Mysia ve Phrygia (Frigya) sınır bölgesinde yer alır.
Bu alanlar, hem Lidya-Frigya kültürel geçişleri hem de Pers egemenliği dönemindeki satraplık bölünmeleri açısından önem taşır.
Mysia: Küçük Asya’nın kuzeybatısında, Propontis (Marmara) kıyılarına kadar uzanan bir bölgedir. Helenistik ve Roma dönemlerinde Phrygia, Lydia ve Bithynia ile komşuydu.
Phrygia (Frigya): İç Anadolu’ya yayılan geniş bir bölgeydi. Özellikle Sakarya Irmağı çevresindeki toprakları kapsar. Frigyalılar, MÖ 8.–6. yüzyıllar arasında güçlü bir kültürel ve siyasal varlık göstermiştir.
Daskyleion kenti (günümüzde Balıkesir/Ergili yakınlarında), antik Mysia ile Lydia sınırında bulunur. Kentin ismi, Daskylos’un hüküm sürdüğü veya kurucusu olduğu varsayımıyla açıklanır. Bazı antik metinlerde Daskylos’un hükmü altındaki topraklar, hem Mysia’nın kıyı bölgelerini hem de Phrygia’ya geçiş alanlarını kapsar. Yani Frigya-Mysia sınır kuşağı, onun topraklarının coğrafi karşılığıdır.
Kültürel ve Sanatsal İzler
Pergamon, Priene ve Daskyleion gibi Batı Anadolu kentlerinde Herakles tasvirleri çok yaygındır. “Herakleia” adı antikçağda birçok kentte kullanılmıştır çünkü bu isim, Herakles’e (Hercules) ithafen verilmiştir. Dolayısıyla, tek bir “Herakleia” yoktur — birden çok coğrafyada Herakleia adını taşıyan kentler vardır.
En önemli Herakleia kentleri
Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi – Türkiye): Bithynia – Paphlagonia sınırında. Öne Çıkan Unsur: Herakles kültü, koloni kenti
Herakleia Salbake (Burdur – Türkiye): Karia – Phrygia sınırında. Öne Çıkan Unsur: Endymion efsanesi
Herakleia Latmos (Muğla – Türkiye): Karia. Öne Çıkan Unsur: Dağ kültü, mezarlar
Herakleia Trachis (Yunanistan): Orta Yunanistan – Thermopylai yakınları. Öne Çıkan Unsur: Herakles’in ölümü
Yazan: Zerrin Avan
Kaynak:
[1] Robert Graves, Yunan Mitleri. İstanbul Üniversitesi Yayınları, Say Yayınları, 2010, s.654.
Yorumlar